Δημοσιεύση άρθρου, Εφημερίδα “ΚΕΡΔΟΣ”, 29 Μαρτίου 2006
α. Γενική αναφορά στο νόμο
Με τον πρόσφατο νόμο 3429/25.12.2005 του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, που αφορά την πλειοψηφία των Δημοσίων Επιχειρήσεων και Οργανισμών, που το κράτος ασκεί άμεσα ή έμμεσα επιρροή, επιχειρείται ο εκσυγχρονισμός των φορέων αυτών, σε νέες οργανωτικές αντιλήψεις για ουσιαστική συνεισφορά τους στην Εθνική Οικονομία. Μέσα από τη φιλοσοφία και τις κατευθύνσεις του νομικού αυτού πλαισίου και τις οδηγίες προς τις Διοικήσεις των οργανισμών επιδιώκεται ουσιαστικά η εφαρμογή της Εταιρικής Διακυβέρνησης και η ανάπτυξη μιας εταιρικής και ελεγκτικής κουλτούρας.
Η επιδίωξη της πολιτείας, με την εφαρμογή του νέου θεσμικού πλαισίου, είναι η προώθηση διαρθρωτικών αλλαγών, στους εποπτεύοντες οργανισμούς, η αξιοποίηση των διαθεσίμων πόρων, καθώς η αξιοποίηση και η αναβάθμιση των διαθεσίμων μέσων. Επιδιώκεται ο ελεύθερος ανταγωνισμός σε υγιείς βάσεις, ο εκσυγχρονισμός, και η προσαρμογή των οργανισμών στα νέα δεδομένα, η παροχή υψηλού επιπέδου υπηρεσιών, η διαφάνεια και η συστηματική παρακολούθηση της πορείας των οργανισμών μέσω της εταιρικής νομοθεσίας και της στρατηγικής κατεύθυνσης από τους εποπτεύοντες φορείς των οργανισμών. Επίσης, μέσα στις επιδιώξεις της νέας πολιτικής, ιδιαιτέρως του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, είναι η παροχή προστιθέμενης αξίας των Διοικήσεων και η συστηματική ενίσχυση της οικονομικής αξίας των επιχειρήσεων, βασικό πλεονέκτημα.
Για να επιτευχθούν όλες αυτές οι διορθωτικές αλλαγές και οι οικονομικοί στόχοι ο νόμος, που αποτελεί κλειδί για την ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής Οκονομίας, θέτει εύστοχα το πεδίο εφαρμογής του και τους κανόνες λειτουργίας των επιχειρήσεων αυτών μέσω της κατάρτισης ενός «Εσωτερικού Κανονισμού Λειτουργίας», όπου θα περιγράφονται οι αρμοδιότητες των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου και ιδιαίτερα του Προέδρου και του Δ/ντος Συμβούλου. Επίσης, αναφορά γίνεται στην τροποποίηση του Καταστατικού των Οργανισμών, στο Στρατηγικό και Επιχειρησιακό Σχεδιασμό, στον προσδιορισμό των οργανωτικών μονάδων και στην Υπηρεσία Εσωτερικού Ελέγχου.
Θα πρέπει να επισημανθεί πως η εφαρμογή κάθε νέου νόμου, είναι εύλογο να αντιμετωπίζει, κάποιες δυσκολίες στο αρχικό του στάδιο, γεγονός που συμβαίνει και στο ν. 3429/27.12.2005 ο οποίος απαιτεί επιπλέον διευκρινίσεις της ερμηνευτικής εγκυκλίου 6954/15.012.2006 ειδικά όπου εμπλέκονται πλέον της μιας εποπτεύουσας αρχής, σε μια εταιρεία. Για παράδειγμα, στην περίπτωση των Λιμανιών της χώρας για θέματα που άπτονται του Κανονισμού του Προσωπικού θα πρέπει να διευκρινισθεί αν ο Κανονισμός Λειτουργίας θα υποβάλλεται για έγκριση απευθείας στην Ειδική Γραμματεία Δημοσίων Επιχειρήσεων και Οργανισμών ή μέσω του εποπτεύοντος φορέα που είναι το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας. Ανάλογες διευκρινίσεις θα πρέπει να δοθούν και ως προς τις διαδικασίες εγκρίσεων πρόσληψης του προσωπικού κ.λ.π.
β. Υπηρεσία Εσωτερικού Ελέγχου
Ιδιαίτερη σημασία στο νόμο έχει η ολοκληρωμένη αναφορά που γίνεται για τον Εσωτερικό ΄Ελεγχο. Σύμφωνα με το άρθρο 4 οι Δημόσιες Επιχειρήσεις και Οργανισμοί που διέπονται από το νόμο, στον Εσωτερικό Κανονισμό Λειτουργίας, μεταξύ των υπηρεσιών της εταιρείας προβλέπεται υποχρεωτικά και Οργάνωση Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου.
Η θεσμοθέτηση Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου με το ν.3429 και της ερμηνευτικής εγκυκλίου 6954 του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών αναδεικνύεται η σημασία και η αναγκαιότητα του Εσωτερικού Ελέγχου, ως ένα εργαλείο του σύγχρονου management και σε μη εισηγμένες εταιρείες του δημοσίου. Παράλληλα με την υποχρεωτική καθιέρωση του Εσωτερικού Ελέγχου επισημαίνεται η σπουδαιότητα των ελεγκτικών υπηρεσιών, καθώς η αναγνώριση και η επισημοποίηση από την πολιτεία, το επάγγελμα – λειτούργημα του Εσωτερικού Ελεγκτή (Internal Auditor).
Μιας και αναφερθήκαμε στην Υπηρεσία Εσωτερικού Ελέγχου θεωρούμε σκόπιμο, για καλύτερη κατανόηση να δώσουμε τον ορισμό του Εσωτερικού Ελέγχου (Internal Audit). Σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Εσωτερικών Ελεγκτών (Ι.Ι.Α.) «Εσωτερικός Έλεγχος» είναι μια ανεξάρτητη, αντικειμενική, διαβεβαιωτική και συμβουλευτική δραστηριότητα σχεδιασμένη να προσθέτει αξία και να βελτιώνει τις λειτουργίες του οργανισμού. Βοηθά έναν οργανισμό να πετύχει τους αντικειμενικούς σκοπούς του προσφέροντας μια συστηματική επιστημονική προσέγγιση για την αποτίμηση και βελτίωση της αποτελεσματικότητας της διαχείρισης κινδύνων,των εσωτερικών ελέγχων και των διαδικασιών διοίκησης.
Η αποτελεσματικότητα του Εσωτερικού Ελέγχου οφείλεται και στην περιγραφή των αρμοδιοτήτων της Υ.Ε.Ε., γεγονός που θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαιτέρως κατά την αποτύπωση αυτών στον Κανονισμό Λειτουργίας του Οργανισμού. Η περιγραφή θα πρέπει να κινείται στο σύγχρονο πνεύμα αντίληψης για τον Εσωτερικό Έλεγχο και να συμβαδίζει με τα Διεθνή Ελεγκτικά Πρότυπα για την επαγγελματική εφαρμογή του Εσωτερικού Ελέγχου “Internationals Standards for the Professional of Internal Audit’’ του Διεθνούς Ινστιτούτου Εσωτερικών Ελεγκτών (The Institute of Internal Auditors – I.I.A).
Ενδεικτικά, μια περιγραφή αρμοδιοτήτων της Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου που θα μπορούσε να αποτυπωθεί στον Κανονισμό Λειτουργίας μιας Επιχείρησης – Οργανισμού είναι η πιο κάτω:
ΑΡΘΡΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ (Υ.Ε.Ε.)
Οι αρμοδιότητες της Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου είναι να :
- Διενεργεί, δειγματοληπτικά, προληπτικούς και κατασταλτικούς ελέγχους και υποβάλλει σχετικά αναφορά – έκθεση ελέγχου στα αρμόδια όργανα
- Εξετάζει και αξιολογεί την επάρκεια λειτουργίας και της αποτελεσματικότητας των Συστημάτων Εσωτερικού Ελέγχου (Λειτουργίες – Διαδικασίες)
- Διενεργεί οικονομικούς, διοικητικούς, λειτουργικούς, τεχνικούς και κάθε είδους ελέγχους με σύγχρονες ελεγκτικές τεχνικές, σύμφωνα και σε συμφωνία με τα Διεθνή Πρότυπα του Ινστιτούτου Εσωτερικών Ελεγκτών (Ι.Ι.Α.).
- Επισκοπεί την τήρηση του Εσωτερικού Κανονισμού Λειτουργίας και του Καταστατικού του Οργανισμού, στις αποφάσεις της Διοίκησης, καθώς και του εν γένει νομοθετικού πλαισίου που διέπουν τον οργανισμό
- Έχει απρόσκοπτη πρόσβαση σε όλα τα αρχεία, στοιχεία και μέσα που κρίνονται απαραίτητα για τη διενέργεια και την αποτελεσματικότητα του ελεγκτικού έργου
- Σχεδιάζει και εκτελεί το ετήσιο πρόγραμμα ελέγχου. Επίσης συντάσσει ετήσιο απολογισμό δράσης και τον υποβάλλει στα αρμόδια όργανα
- Αξιολογεί και αποτιμά τους επιχειρηματικούς κινδύνους και συμβουλεύει τη Διοίκηση – αρμόδια όργανα και τους ελεγχόμενους για την καλύτερη διαχείριση των κινδύνων
- Προωθεί και καθιερώνει πολιτικές και τεχνικές Εσωτερικού Ελέγχου στα πλαίσια των ελεγκτικών προτύπων εναρμονισμένα στα Διεθνή Πρότυπα Εσωτερικού Ελέγχου
- Παρέχει προστιθέμενη αξία στις λειτουργίες που ελέγχονται και επιδιώκει την ενίσχυση της οικονομικής αξίας του οργανισμού
- Παρέχει οποιαδήποτε πληροφορία της ζητηθεί από τις εποπτικές αρχές του οργανισμού
- Ενημερώνει το Διοικητικό Συμβούλιο και τη Γενική Συνέλευση των Μετόχων, κατά τακτά διαστήματα, για θέματα που άπτονται του Εσωτερικού Ελέγχου.
Εκείνο το οποίο πρέπει να επισημανθεί και που έχει σχέση με τις αρμοδιότητες του Τμήματος Εσωτερικού Ελέγχου είναι ότι οι Εσωτερικοί Ελεγκτές δεν θα έπρεπε να εμπλέκονται σε διαδικασίες ένορκων ή μη διοικητικών ανακρίσεων που παρατηρείται σήμερα σε ορισμένους Κανονισμούς Ιδιωτικών και Δημόσιων Οργανισμών. Η εμπλοκή της Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου σε τέτοιου είδους διαδικασίες ξεφεύγουν των αρμοδιοτήτων της. Οι αρμοδιότητες αυτές αφορούν τις αρμόδιες υπηρεσίες και μόνο.
Πλέον της περιγραφής των αρμοδιοτήτων της Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου, που προαναφέραμε, για την αποτελεσματικότητα του Εσωτερικού Ελέγχου απαιτείται και ένας άρτιος επαγγελματικός Κανονισμός Εσωτερικής Λειτουργίας της καθεαυτού Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου (Υ.Ε.Ε.), σύμφωνα με τα Διεθνή Ελεγκτικά Πρότυπα, τους νόμους και τις αποφάσεις που διέπουν το φορέα. Ενδεικτικά, και σε γενικές γραμμές, ένας Κανονισμός Λειτουργίας της Υ.Ε.Ε. θα πρέπει να αναφέρεται στο νομικό πλαίσιο που διέπει τον Οργανισμό, στην πολιτική του Οργανισμού για τον Εσωτερικό Έλεγχο, στην λεπτομερή αναφορά των αρμοδιοτήτων της Υ.Ε.Ε., στις σχέσεις των ελεγκτών με τους ελεγχόμενους, στην κατάρτιση του ετήσιου προγράμματος ελέγχου, στον τρόπο συνεργασίας με το Δ.Συμβούλιο, με τις εποπτικές αρχές, στις διαδικασίες ελέγχου στη σύνταξη των πορισμάτων, στους αποδέκτες των πορισμάτων, στον Κώδικα Δεοντολογίας των Εσωτερικών Ελεγκτών, στο Follow up των Εκθέσεων κ.λ.π.. Σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα δεδομένα ο Κανονισμός Λειτουργίας της Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου θα πρέπει να συνταχθεί, πριν ορισθεί ο Εσωτερικός Ελεγκτής από τη Γενική Συνέλευση των Μετόχων, μέσω του Μητρώου Εσωτερικών Ελεγκτών.
γ. Στελέχωση της Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου
Σύμφωνα με το άρθρο 4 του ν. 3429/2005 και της ερμηνευτικής εγκυκλίου 6954/2006 του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών οι Εσωτερικοί Ελεγκτές (Internal Auditors) ορίζονται από τη Γενική Συνέλευση των Μετόχων, είναι ανεξάρτητοι, δεν υπάγονται ιεραρχικά σε καμία υπηρεσιακή μονάδα της Δημόσιας Επιχείρησης, παρέχουν υπηρεσίες με έμμισθη εντολή και δεν αποκτούν την ιδιότητα του υπαλλήλου, ή σχέση εξαρτημένης εργασίας.
Η επιλογή των Εσωτερικών Ελεγκτών για τη στελέχωση της Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου των Επιχειρήσεων ΔΕΚΟ, με τα όσα ισχύουν μέχρι σήμερα θα γίνει από το “ Μητρώo των Εσωτερικών Ελεγκτών” που ήδη έχει καταρτισθεί στο Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, μετά από ανοιχτή πρόσκληση – δημοσίευση που έγινε, πριν ένα χρόνο. Το “Μητρώο” καταρτίστηκε για πρώτη φορά μετά από την υποβολή των προβλεπόμενων δικαιολογητικών από τους υποψηφίους Εσωτερικούς Ελεγκτές, προκειμένου να εγγραφούν σε αυτό. Μια από τις βασικές προϋποθέσεις για να εγγραφεί ένας Εσωτερικός Ελεγκτής στο Μητρώο είναι η τριετής αποδεδειγμένη προϋπηρεσία στο αντικείμενο του Εσωτερικού Ελέγχου, δηλαδή να είναι Εσωτερικός Ελεγκτής πλήρους απασχόλησης μιας εταιρείας την οποία και να ελέγχει και όχι να παρέχει υπηρεσίες ως εξωτερικός συνεργάτης (outsourcing).
Η ύπαρξη Εσωτερικού Ελέγχου σε ένα Οργανισμό αποτελεί βασική προϋπόθεση για την εφαρμογή της Εταιρικής Διακυβέρνησης και το πέρασμα αυτού από τον παραδοσιακό τρόπο λειτουργίας σε ένα σύγχρονο μοντέλο διοίκησης και μάλιστα σε ένα ευρωπαϊκό και παγκόσμιο ανταγωνιστικό και αβέβαιο περιβάλλον που απαιτεί συνεχώς εγρήγορση, ενημέρωση, τομές και αποφάσεις για να αποβεί ανταγωνιστική μια επιχείρηση.
Εν κατακλείδι, η σύγχρονη αντίληψη διοίκησης απαιτεί λειτουργία Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου σε κάθε είδους επιχείρηση, κάτι που ο ν.3429/ΔΕΚΟ δίνει το έναυσμα. Παράλληλα όμως απαιτείται η αποδοχή και η στήριξη του Εσωτερικού Ελέγχου από την ίδια τη Διοίκηση και τις εποπτικές αρχές των οργανισμών για ανάπτυξη Ελεγκτικής Κουλτούρας, κάτι που σήμερα απουσιάζει γενικότερα στον επιχειρησιακό χώρο.