Περιοδικό “Νομική Βιβλιοθήκη” 15 Απριλίου 2005
Οι ραγδαίες εξελίξεις που συντελούνται καθημερινά στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον, λόγω της παγκοσμιοποίησης της παραγωγής και του εμπορίου, της διασποράς των επιχειρήσεων, και της πολυπλοκότητας των συναλλαγών, δυσκολεύουν όλο και περισσότερο τους επιχειρηματίες και τις διοικήσεις των επιχειρήσεων για άμεση ενημέρωση και άσκηση αποτελεσματικής διοίκησης (management).
Οι ιδιωτικοποιήσεις, οι νέες επιχειρηματικές αντιλήψεις, οι κουλτούρες που αναπτύσσονται, οι πολύπλοκες νομικές διαδικασίες, η ταχύτητα στην τεχνολογική ανάπτυξη, τα νέα προϊόντα και υπηρεσίες δημιουργούν νέα δεδομένα στις εξελίξεις αυτές και νέους τρόπους αντιμετώπισής τους. Η αύξηση των οικονομικών εγκλημάτων από αδυναμία των Συστημάτων Εσωτερικού Ελέγχου να αντιμετωπίσουν τα φαινόμενα αυτά, προβληματίζουν όλο και περισσότερο τις Διοικήσεις και τις φέρουν ενώπιον των ευθυνών τους, στην αντιμετώπιση των νέων κινδύνων που μέχρι χθες ήταν άγνωστοι.
Επίσης, η ανταγωνιστικότητα αναδεικνύεται πλέον καθοριστικός παράγοντας επιβίωσης των επιχειρήσεων που έχουν όραμα, που επενδύουν στο μέλλον και που επανασχεδιάζουν τη στρατηγική τους, που υιοθετούν νέες πρακτικές προσαρμογής που απαιτεί το νέο διεθνές περιβάλλον λειτουργίας προκειμένου να γίνονται πιο παραγωγικές. Παράλληλα, οι επιχειρηματικοί κίνδυνοι γίνονται πιο προκλητικοί, γεγονός που καλούνται οι Διοικήσεις να τους αξιολογήσουν και να διαχειρισθούν κατά τον πλέον άριστο τρόπο. Στη πράξη, όμως, οι Διοικήσεις των μεγάλων επιχειρήσεων αδυνατούν να πραγματοποιήσουν καθώς δεν έχουν την πολυτέλεια του χρόνου, την εξειδίκευση και την αντικειμενικότητα που χρειάζεται για να διαπιστώσουν τη λειτουργία των ασφαλιστικών δικλείδων, να διερευνήσουν και να εξακριβώσουν την εύρυθμη λειτουργία του Συστήματος Εσωτερικού Ελέγχου – Διαδικασίες του φορέα.
Στις επιχειρήσεις με «΄Οραμα», η αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων επιζητεί με νέους τρόπους και τεχνικές διοίκησης, την εκχώρηση αρμοδιοτήτων σε όλα τα ιεραρχικά επίπεδα. Στο θέμα αυτό, η διεθνής εμπειρία έχει δείξει, πως μια τέτοια ενημέρωση και μάλιστα με μεγάλη αξιοπιστία και βαρύτητα, μπορεί να γίνει από μια ανεξάρτητη λειτουργία που να ανήκει απευθείας στη Διοίκηση. Η πρωτοβουλία για την ανεξάρτητη αυτή λειτουργία ανατίθεται στον Εσωτερικό ΄Ελεγχο (Internal Audit), που με τις σύγχρονες αντιλήψεις, μεθόδους, τεχνικές και ιδέες συμβάλλει στην επίλυση πολυσύνθετων προβλημάτων.
Ο Εσωτερικός Έλεγχος, όπως ορίζεται από το Ινστιτούτο Εσωτερικών Ελεγκτών, είναι μια ανεξάρτητη, αντικειμενική, διαβεβαιωτική και συμβουλευτική δραστηριότητα, μέσα στην επιχείρηση, καλά σχεδιασμένη και οργανωμένη που μέσω των τεχνικών και επιστημονικών προσεγγίσεων, αξιολογεί την επάρκεια λειτουργίας του Συστήματος Εσωτερικού Ελέγχου (λειτουργίες – διαδικασίες), προσθέτει αξία και βελτιώνει τις λειτουργίες του οργανισμού, με σκοπό, την αντικειμενική αποτίμηση των επιχειρηματικών κινδύνων, την καλύτερη διαχείρισή τους (risk management) για την επίτευξη των στρατηγικών στόχων.
Ο Εσωτερικός ΄Ελεγχος είναι ο Σύμβουλος της Διοίκησης, είναι η προέκταση αυτής. Ενεργεί συμπληρωματικά στο έργο της καθώς και στο έργο των managers. Παρέχει αναλύσεις, εκτιμήσεις, προτάσεις, συμβουλές και πληροφορίες στη Διοίκηση για τις δραστηριότητες που ελέγχει. Ως έννοια και αντικείμενο, ο Εσωτερικός ΄Ελεγχος, αν τον κρίνει κανείς στη σωστή του διάσταση διακρίνεται για το εύρος και το υψηλό επίπεδο των υπηρεσιών του. Ελέγχει την ακρίβεια και την αξιοπιστία των πληροφοριών, τη συμμόρφωση των ελεγχομένων με τους εσωτερικούς κανονισμούς λειτουργίας, τις διαδικασίες, τους νόμους και τις αποφάσεις που διέπουν τη λειτουργία της επιχείρησης, τη διαχείριση των διαθεσίμων πόρων και μέσων, την κακοδιαχείριση και τη σπατάλη.
Εκείνο το οποίο θα πρέπει να επισημανθεί, ιδιαίτερα, είναι το εξής: δεν αρκεί η ύπαρξη τμήματος Εσωτερικού Ελέγχου σε μια επιχείρηση για να συμβάλει στο έργο των διοικούντων, απαιτείται και η ανάλογη στήριξη των Εσωτερικών Ελεγκτών. Επίσης, απαραίτητο για τη συμβολή του Εσωτερικού Ελέγχου, είναι να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη από τη Διοίκηση οι εκθέσεις και οι επισημάνσεις των Εσωτερικών Ελεγκτών. Υπάρχουν αναρίθμητες περιπτώσεις μεγάλων επιχειρήσεων που με τις επισημάνσεις των Εσωτερικών Ελεγκτών – που δεν έγιναν ποτέ γνωστές – έσωσαν τη φήμη τους, αποφεύγοντας τα σκάνδαλα και τις εσωτερικές κρίσεις. Οι περιπτώσεις, όπως της Τράπεζας BCCI και της χρεοκοπίας της Baring Bank και πολλών επιχειρήσεων διεθνώς επιβεβαιώνουν το έργο και τη σπουδαιότητα της Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου. Ο Εσωτερικός Ελεγκτής, στο σημερινό επιχειρηματικό περιβάλλον, είναι μια θέση κλειδί για την επιτυχία της επιχείρησης και της Διοίκησης.
Ο Εσωτερικός ΄Ελεγχος, ως Σύμβουλος της Διοίκησης δεν περιορίζεται στον παραδοσιακό οικονομικό έλεγχο (Financial Audit), δηλαδή έλεγχος επί των οικονομικών καταστάσεων και μόνο. Αντίθετα, κινείται σ’ένα ευρύτερο πεδίο φιλοσοφίας και πρακτικής εφαρμογής, δίχως φραγμούς και περιορισμούς στη δράση του. Κινείται σε υψηλό επίπεδο συμβουλευτικού χαρακτήρα, σύμφωνα με το γενικότερο πνεύμα της σύγχρονης Ελεγκτικής Επιστήμης.
Επίσης, διακρίνεται για το σύγχρονο τρόπο σκέψης και αντίληψης των προβλημάτων των οικονομικών μονάδων, το ευρύ διοικητικό και επιχειρηματικό πνεύμα. Αυτό, συνεπάγεται ελεγκτική διερεύνηση και αξιολόγηση όλων των διαδικασιών και δραστηριοτήτων, όπου υπάρχει ελεγκτικό ενδιαφέρον, σύμφωνα με τις ανάγκες και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες. ΄Ελλειψη Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου σε μια σύγχρονη επιχείρηση, σημαίνει ελλιπή πληροφόρηση της Διοίκησης, ως προς την ανταγωνιστικότητα, την αποτελε-σματικότητα των λειτουργιών, την εφαρμογή των αποφάσεων, περισσότερους επιχειρηματικούς κινδύνους και μειωμένη προστιθέμενη αξία των υπηρεσιών. ΄Ελλειψη Εσωτερικού Ελέγχου σημαίνει μεγαλύτερη έκθεση της εταιρείας σε ενδεχόμενους κινδύνους.
Σημαντικός παράγοντας για την επιτυχία της Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου είναι να ακολουθεί τα Standards για την Επαγγελματική πρακτική του Εσωτερικού Ελέγχου (Standards for the professional practice of Internal Auditing) που υιοθετήθηκαν από το Ινστιτούτο Εσωτερικών Ελεγκτών των ΗΠΑ, καθώς και τον Κώδικα Δεοντολογίας των Εσωτερικών Ελεγκτών.
Σύμφωνα με τις αποφάσεις της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς 5/204, το νόμο 3016 για την Εταιρική Διακυβέρνηση, εταιρείες που είναι εισηγμένες στο Χ.Α.Α. ή που πρόκειται να εισαχθούν, είναι υποχρεωμένες να έχουν Τμήμα Εσωτερικού Ελέγχου. Επίσης, ο πρόσφατος νόμος 3156/25.06.2003, υποχρεώνει όλες τις εταιρείες-ΔΕΚΟ που δεν είναι εισηγμένες αλλά εποπτεύονται κατά 50% από το Ελληνικό Δημόσιο ή κατέχουν μέρος των μετοχών, να έχουν Υπηρεσία Εσωτερικού Ελέγχου, σύμφωνα με τα πρότυπα του 3016 και την ερμηνευτική εγκύκλιο 4719/07.02.2005 του 3156 του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών.
Ο Εσωτερικός ΄Ελεγχος για την απρόσκοπτη λειτουργία στο έργο του θα πρέπει να αναφέρεται στο ανώτατο επίπεδο της εκτελεστικής Διοίκησης (μη εκτελεστικά μέλη) ή εναλλακτικά σε Επιτροπή Ελέγχου (Audit Committee). Πρόκειται για ολιγομελές οργανωτικό σχήμα, αποτελούμενο από ανώτατα μη εκτελεστικά στελέχη. Κατ’ αυτό τον τρόπο εξασφαλίζεται η εσωτερική του ανεξαρτησία που είναι και η βασική προϋπόθεση για την αντικειμενικότητα στο έργο του, και ν’αποτελεί πραγματικά το σύγχρονο εργαλείο στο σύγχρονο management.
Για την εφαρμογή της Εταιρικής Διακυβέρνησης (corporate governance) και το πέρασμα μιας επιχείρησης από τον παραδοσιακό τρόπο λειτουργίας στο σύγχρονο μοντέλο διοίκησης, απαιτείται η ύπαρξη Εσωτερικού Ελέγχου για υλοποίηση επιχειρηματικών στόχων σ’ ένα διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον.