α. Διάκριση της έννοιας “Εσωτερικός Έλεγχος”
Επειδή αρκετές φορές στον επιχειρησιακό χώρο δημιουργείται σύγχυση μεταξύ των όρων “Συστήματα Εσωτερικού Ελέγχου – Εσωτερικοί Έλεγχοι” (Internal Controls) και “Εσωτερικός Έλεγχος” (Internal Auditing), Θεωρείται χρήσιμο να γίνει η διάκρση των όρων αυτών.
Στην οικονομική των Επιχειρήσεων, ο όρος “Εσωτερικός Έλεγχος” χρησιμοποιείται για να αποδώσει δύο βασικές έννοιες, θέτοντας παράλληλα τα όρια και τις αρμοδιότητες αυτών, ως Σύστημα Εσωτερικού Ελέγχου και καθεαυτού ως Εσωτερικός Έλεγχος:
- Το Σύστημα Εσωτερικού Ελέγχου. Σύστημα Εσωτερικού Ελέγχου – Εσωτερικοί Έλεγχοι είναι αυτό που (Internal Control) αναφέραιται σ’ένα οργανωμένο πλέγμα λειτουργιών και διαδικασιών, σ’ένα ολοκληρωμένο σύστημα ελέγχων, που καθιερώνει η διοίκηση και αποσκοπεί στην αποτελεσματική λειτουργία για την εξάλειψη των αρνητικών επιπτώσεων του οργανισμού.
- Εσωτερικός Έλεγχος. Ο όρος αυτός υιοθετήθηκε απο τους Αγγλοσάξονες ως Internal Auditing, αναφέρεται στην υπηρεσία Εσωτερικού Ελέγχου και αποσκοπεί στην αξιολόγηση της επάρκειας λειτουργίας του Συστήματος Εσωτερικών Ελέγχων, δηλαδή τις επιμέρους λειτουργίες (Controls) και στο να προτείνει βελτιώσεις, όπου διαπιστώνονται αδυναμίες.
Ορισμός του Εσωτερικού Ελέγχου
Ο Εσωτερικός Έλεγχος (Internal Auditing) είναι μια ανεξάρτητη, αντικειμενική διαβεβαίωση και συμβουλευτική δραστηριότητα, καλά σχεδιασμένη και οργανωμένη, που μέσω των τεχνικών και επιστημονικών προσεγγίσεων, αξιολογεί την επάρκεια λειτουργίας του συστήματος εσωτερικού ελέγχου (λειτουργίες – εφαρμογή διαδικασιών), προσθέτει αξία και βελτιώνει τις λειτουργίες του οργανισμού, με σκοπό την αποτελεσματική αποτίμηση και διαχείριση του επιχειρηματικού κινδύνου, τον περιορισμό ή εξάλειψη αυτού, που αναλαμβάνει η διοίκηση να διαχειρισθεί για την επίτευξη των στρατηγικών της στόχων.
Η αναγκαιότητα του Εσωτερικού Ελέγχου
Ο ισχυρισμός των υπευθύνβν ότι τα πάντα στην επιχείρηση που διοικούν λειτουργούν κατά τον πλέον ιδανικό τρόπο, σύμφωνα με τις υπάρχουσες αποφάσεις, διδικασίες και κανόνες, δεν είναι δυνατόν να γίνει αποδεκτός απο τη μεριά της Ελεγκτικής. Η έλλειψη έγκαιρης και αξιόπιστης πληροφόρησης είναι ένα γενικότερο φαινόμενο και οφείλεται κατά ένα μέρος σε προσωπικές αδυναμίες επίβλεψης των λειτουργιών απο τα εποπεύοντα στελέχη, καθώς και στις οργανωτικές αδυναμίες που παρατηρούνται στους φορείς.
Στην πράξη, οι διοικήσεις δεν έχουν την άμεση και αντικειμενική πληροφόρηση που χρειάζεται για να εξακριβώσουν, αν λειτουργούν κατάλληλες, ασφαλιστικές δικλείδες σε όλους τους τομείς της επιχείρησης, που έχουν υποχρέωση να γνωρίζουν. Η ιστορική αναδρομή, καθώς και η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η αναγκαία αυτή ενημέρωση παρέχεται καλύτερα απο μια λειτουργία ανεξάρτητη απο τις συνηθισμένες, ανεξάρτητη απο τη γραμμή παραγωγής, τον Εσωτερικό Έλεγχο.
Επίσης, ο Εσωτερικός Έλεγχος, με τις αναβαθμισμένες υπηρεσίες που προσφέρει, ως σύμβουλος, όλο και γίνεται αναγκαίος και χρήσιμος. Με την ανάλογη απο τη διοίκηση υποστήριξη μπορεί να συμβάλει αποτελεσματικά στον εντοπισμό των διαχειριστικών αδυναμιών, στην πρόληψη και στην καταστολή των απρόβλεπτων γεγονότων, θετικό σημείο για την εύρυθμη λειτουργία της επιχείρησης.
Η αναγκαιότητα του Εσωτερικού Ελέγχου είναι προφανής απο της ατέλειες και τις αδυναμίες που διακρίνουν τον ίδιο τον άνθρωπο. Ως φαινόμενο των αδυναμιών είναι τα λάθη που οφείλονται στις ατέλειες της ανθρώπινης ικανότητας. Οι κλοπές, οι απάτες και οι ατασθαλίες ανάγονται στις ατέλειες της ανθρώπινης φύσης και ηθικής. Επειδή είναι αδύνατον το ξερίζωμα των αδυναμιών αυτών. όσα μέσα και να επιστρατευθούν, το μόνο που απομένει είναι η καταπολέμηση τους απο τον Εσωτερικό Έλεγχο, για να περιορισθούν κατά το δυνατόν περισσότερο.
Την αναγκαιότητα του Εσωτερικού Ελέγχου τη δίνει με γλαφυρότητα και απλότητα με το κλάσσικό παράδειγμα ο Γάλλος Pierre A. Dussaulx, ο οποίος μεταξύ άλλων αναφέρει:
Κάθε ζωνταντός οργανισμός, κάθε μηχανή, είναι προικισμένοι, είτε απο τη φύση, είτε απο τον κατασκευαστή τους, με ρυθμιστικές διευθετήσεις, προοριζόμενες να πειθαρχούν τις κινήσεις του και να συγκρατούν τη συνοχή της δομήες του. Υπό ομοαλό καθεστώς πορείας ή καλής υγείας, ο αντανακλαστικός χαρακτήςρας των οργάνων τούτων εγγυάται την ασφάλεια της πορείας και προφυλάσσει το σύνολο απο περιπέτειες, υπό τον όρο ότι από καιρό σε καιρό μια ενσυνείδητη παρέμβαση θα επιβεβαιώνει την καλή τους λειτουργία. Στις επιχειρήσεις, όπως και στους ζωνταντούς οργανισμούς, η χρήση γεννά τη φθορά ή στο γήρας, γι’αυτό και επιβάλλονται περιοδικές επαληθεύσεις, μέσω ενός συστήματος που δεν είναι τίπτε άλλο απο τον Εσωτερικό Έλεγχος (Internal Auditing).
Σκοπός του Εσωτερικού Ελέγχου
Ο αντικειμενικός σκοπός του Εσωτερικού Ελέγχου (Internal Auditing) είναι η παροχή εξειδικευμένου και υψηλού επιπέδου υπηρεσιών προς τη διοίκηση, μέσω αξιολόγησης του συστήματος Εσωτερικού Ελέγχου, να βοηθά τα μέλη του οργανισμού, γενικότερα, στην αποτελεσματική άσκηση των καθηκόντων τους, μέσω επιστημονικών αναλύσεων, αξιολογήσεων και παροχής σχετικών συμβούλων με το ελάχιστο κόστος.
Ειδικότερα, στα πλαίσια του σκοπού αυτού, ο Εσωτερικός Έλεγχος, εξετάζει και αξιολογεί:
- Την ύπαρξη συστήματος οργάνωσης και επάρκειας αυτού σ’όλα τα ιεραρχικά επίπεδα. Καθώς, επίσης, την ύπαρξη διαδικασιών και εξουσιοδοτήσεων, που ρυθμίζουν τις σχέσεις συναλλαγών – συνεργασίας με τρίτους.
- Τη μέτρηση απόδοσης του Management σε όλα τα επίπεδα, εξαιρουμένης αυτής της διοίκησης, που αποβλέπει στη σωστή διαχείριση των παραγωγικών μέσων και πόρων.
- Τη συστηματική παρακολούθηση και αξιολόγηση του επιχειρηματικού κινδύνου, καθώς και την αποτελεσματική διαχείρισή του.
- Την τήρηση της πολιτικής προσωπικού, πολιτικής προαγωγών, αξιολογήσεων και αξιοποιήσεων των στελεχών. Την τήρηση των κανόνων επαγγελματικής συμπεριφοράς, νομοθεσίας και διαδικασιών, καθώς και την απονομή ευθυνών και επιβραβεύσεων.
- Τι επικερδείς και μη δραστηριότητες, μέσω αναλύσεων και τον εντοπισμό των σημείων εκείνων που επιδέχονται βελτίωση επιφέροντας άμεσα θετικά αποτελέσματα.
- Τα αποτελέσματα του φορέα, σε σχέση με τα πρότυπα που θέτει κάθε φορά η διοίκηση και ταυτόχρονα την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας των προτύπων αυτών, καθώς και της πολιτικής που τα υπαγορεύει.
- Την αποφυγή, μέσω της παρουσίας του Εσωτερικού Ελέγχου, ατασθαλιών, καταχρήσεων, κλοπών, φθορών, απόκρυψης στοιχείων, προσπορισμού οικονομικών οφελών, καθώς και την αδιαφορία των ιθυνόντων.
- Ο Εσωτερικός Έλεγχος οδηγεί στη διαπίστωση του κατά πόσον οι υπηρεσίες – τμήματα έχουν σαφή αντίληψη της αποστολής και των αρμοδιοτήτων που τους έχουν εκχωρηθεί. Αν είναι κατάλληλα στελεχωμένες και αν αξιοποιείται κατά άριστο τρόπο το ανθρώπινο δυναμικό.
- Την ακρίβεια, την εξασφάλιση της πληρότητας και την αξιοπιστία των οικονομικών καταστάσεων και βιβλίων.
- Τη διαδικασία τήρησης των προδιαγραφων του ποιοτικού ελέγχου, δηλαδή το κατά πόσον η παραγωγική δραστηριότητα και οι υπηρεσίες ανταποκρίνονται προς τα καθορισμένα standards που έχουν θεσμίσθεί.
- Την αξιοποιίηση των μέσων παραγωγής και την αποδοτικότητα αυτών, τη συντήρηση του μηχανολογικού εξοπλισμού, τα προγράμματα παραγωγής, το ύψος και τη διαχείριση των αποθεμάτων, καθώς τη διάθεση των προιόντων.
- Την τήρηση πολιτικής πωλήσεων και εισπράξεων, τη διαχείριση των διαθέσίμων, τις αποδόσεις αυτών, τους όρους δανεισμού και πληρωμής των υποχερώσεψν αυτώ, καθώς επίσης την αξιολόγης των οικονομικών αποτελεσμάτων.
- Το περιβάλλον όπου δρα η επιχείρηση, καθώς και τη δυναμική του περιβάλλοντος και τα μέτρα που καλείται να πάρει, προκειμένου να σταθεί και να επιβληθεί απέναντι στον ανταγωνισμό.
- Τον τρόπο επικοινωνίας και συνεργασίας των εργαχομένων τόσο σε επίπεδο τμήματος, όσο και μεταξύ των τμημάτων. Τις αδυναμίες και τα προβλήματα του προσωπικού (απώλεια ηθικού, συνεχείς αποχωρήσεις, δυσφορία για παραγωή έργου κλπ.), τα οποία οδηγούν σε δυσάρεστα αποτελέσμτα και για τα δύο μέρη.
- Την εικόνα που έχει η επιείρηση στην αγορά – ανταγωνισμό, καθώς και την εικόνα που έχει το καταναλωτικό κοινό του φορέα που παρουσιάζουν οι εργαζόμενοι προς τα έξω.
- Τέλος, αντικειμενικός σκοπός του Εσωτερικού Ελέγχου είναι να εξετάζει και να αξιολογεί τις δραστηριότητες, να διαμορφώνει γνώμη για την ποιότητα της εργασιακής απόδοσης και να εισηγείται σχετικως προς τη διοίκηση τη βελτίωση των αδυναμιών.
Περιοδικό “Οικονομικά χρονικά”, Ιανουάριος 2004, σελίδα 36 – 37